تفاوت مرز بین بدی، ظلم و دشمنی کجاست و بهترین راهبرد برای مقابله با ظلم و دشمنی چیست؟

پاسخ:

 ما در تفسیر دعای مکارم الاخلاق که صحبت می کردیم، این نکته مطرح شد که امام سجاد (ع) به خداوند عرض کرده اند که پروردگارا! به من دستی بده، یا مرا دستی قراربده دربرابر کسی که به من ظلم می کند و مرا زبانی قرار بده در برابر کسی که به من دشمنی و مخاصمه می کند. در بیانات بعد آمد که حالا از سویی هم گفتید که دربرابر بدی های دیگران، ما بدی نکنیم.

 من این سه تا تعبیر را می خواهم با هم آشتی دهم و این سه باجه را وارد یک خط بزرگراه بکنم. آن جا امام سجاد (ع) از خداوند تقاضا کردند که پروردگارا! عده ای به من ظلم می کنند. خانه ی مرا خراب می کنند. عزیزان مرا می کشند. اموال را غارت می کنند. این ظلم است. یا حق ما را نادیده می گیرند. به من دستی عنایت کن که بتوانم اقدام عملی بکنم. چون آن ها اقدام عملی کردند و بیش تر کاربردهای ظلم در اقدامات عملی است، من هم اقدام عملی بکنم. «فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ»؛ این دستور قرآن کریم است. حالا یک مواردی هست که خداوند فرموده که شما اگر این طرف حرفه ای در ظلم کردن نیست، می توانید بگذرید؛ به خصوص حق خصوص را؛ همان طور که امیرالمؤمنین (ع) وقتی که وصیت می کردند، فرمودند که عزیزانم! اگر من در اثر این ضربه ی ابن ملجم از دنیا رفتم، او به من یک ضربت زده و شما هم یک ضربت بزنید. و اگر من باقی ماندم، خودم تصمیم می گیرم. حالا آیا آقا چه در ذهن شریفشان بوده که اگر ماندند، چه طور او را تنبیه کنند؛ این دیگر به خود امام (ع) بستگی دارد که ظریف است. اما اصولاً ظلم کردن اگر از سوی یک گروه ستمکار و یا یک آدم حرفه ای ستمکار باشد، باید معمولاً ادبش کرد. آن زمان که ناوگان آمریکا به سمت خلیج فارس می آمد، رهبر معظم انقلاب و بعضی از شخصیت ها محضر حضرت امام (ره) رفته بودند که ناوگان دارد نزدیک می شود؛ ما چه کار کنیم؟ امام (ره) فرموده بودند که یکی دو تا موشک بیندازید. خب جمع به ظرافت نپذیرفته بودند. امام (ره) آخر سر رهبر انقلاب را نگه می دارند که راهش همین است. این ها را باید بترسانید.

 اما یک دفعه یک آدم ناشی یک کاری می کند، حرفه ای هم نیست. یک تجاوز مرزی می کند. قرآن نمی گوید که شما هم تجاوز مرزی کنید؛ مگر برای این که دشمن به عقب پناه می برد و می خواهد خاک خودش را سنگر قرار دهد تا از آن جا خیلی با ایمنی کامل ما را زیر آتش بگیرد. این جاست که ما می رویم فاو را می گیریم؛ می رویم حلبچه را می گیریم و گاهی تا نزدیک کرکوک هم پیش می رویم. به خاطر این که دشمن می زد و عقب می رفت. عقل سلیم هم می گوید که شما این کار را بکنید.

 و اما آقا بیان می کند که خدایا! مرا زبان قرار بده در برابر کسی که با من مخاصمه می کند. کسی که با آدم دشمنی می کند، معلوم نیست دست به رفتارهای ظلم آمیز هم بزند. دشمن من است. خب در برابر دشمن باید حرف زد. ولذا خدایا! به من زبان بده که در برابر دشمن حرف بزنم؛ خاموش نباشم. در جنگ های اولیه ی صدر اسلام، در همان سال های نخست، وقتی مشرکین آمدند؛ می گفتند: «أُعلُ هُبَل؛ أُعلُ هُبَل»؛ ای بت هبل! برتر باشی؛ برتر باشی! پیامبر اکرم (ص) فرمودند شما هم جواب بدهید: «الله أعظَم وَ أجَل» یا «الله أکبرُ و أجَل» یا «الله أعلیُ و أجَل». حالا نقل به مضمون می کنیم. با همان قافیه آقا فرمودند به این ها جواب بدهید. یا این که از یک سری ترفند عُقَلایی، مکر عُقَلایی، چاره جویی عُقَلایی در نبردها استفاده می شود؛ بدون ناجوانمردی؛ بدون ستم به زنان و کودکان و طبیعت و آلوده کردن آب ها و آتش زدن درختان. یک جوری در بیابان صد نفر نیرو هستند، ولی مثلاً چند جا آتش روشن می کنند که مثلاً ما خیلی هستیم. این شیوه ها اشکالی ندارد.

 اما یک دفعه رفتاری با آدم برخورد می کنند. این مخاصمه، اول از نوع گفتاری بود. به پیامبر (ص) نعوذبالله می گفتند تو کاهن هستی، تو مجنون هستی. حضرت با زبان جواب می دادند. عبیدالله (لعنت الله علیه) به امام سجاد (ع) توهین کرد؛ امام سجاد (ع) با زبان جوابش را دادند. یزید در مجلسش توهین کرد؛ حضرت زینب (س) با خطبه جواب دادند. این لسان در برابر کسی که مخاصمه و دشمنی می کند.

 بدی های دیگران را ما با بدی جواب ندهیم. شیوه ی بازدارنده را بدی نمی گویند. یعنی مثلاً اگر آن ها آمدند فرات را در زمان امام علی بن ابیطالب (ع) گرفتند و شما را از آب محروم کردند، و شما بر فرات مسلط شدید، شما دیگر کار آن ها را نکنید. بدی را با بدی جواب ندهید. شما بگذارید آن ها بیایند آب ببرند. مشکلی نیست. و اتفاقاً امام علی (ع) همین کار را کردند. فرمودند کاری که جاهلان کردند را من نمی کنم. بیایند آبشان را ببرند. من قرآن را عرضه می کنم و آن ها را دعوت می کنم به این که شما بیایید از فتنه گری دست بردارید. اگر پذیرفتند، پذیرفتند. اگر دست به فتنه گری زدند و ادامه دادند، من هم مقابلشان خواهم ایستاد. من از شیوه ی ناجوانمردی استفاده نمی کنم.

 یک نفر مثلاً دشنام داده است. خب خیلی زشت است که فحش بدهد، دشنام بدهد و سبّ بکند. من بیایم با خوبی پاسخ بدهم که تو داری اشتباه می کنی. همان طور که به امام سجاد (ع) گاهی افراد نسبتی می دادند. آقا خیلی آرام می فرمودند نسبتی که دادی، اگر در من هست که خدا مرا بیامرزد؛ و اگر چیزی که به من نسبت دادی در من نیست که خدا تو را بیامرزد. پس بدی را نمی شود ما با بدی جواب دهیم. این هم که قرآن فرموده «فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ»؛ شما هم تعدی کنید؛ این را ما فارسی زبان ها باید یک جور دیگر ترجمه کنیم. نمی گویند که شما هم تعدی کنید؛ بلکه پاسخ دهید! «وَمَكَروا وَمَكَرَ اللَّهُ»؛ آن ها مکر کردند و خدا برخورد مناسب را اتخاذ کرد. عرب ها برخورد مناسب با مکر را هم مکر می گویند. برخورد مناسب با تعدی را هم تعدی می گویند.

والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته