چرا ما در سلام دوم نماز لفظ "السلام علینا" را به کار می بریم؟ در حالی ک نماز فرادی خوانده میشود؟

پاسخ:

 ساختار نماز، یک ساختار جمعی است. شما به سوره ی حمد که نگاه کنید، آمده است «إهدِناالصِّراطَ المُستَقیم»؛ ما را به راه راست هدایت کن! فقط در رکوع و سجده، برای این که فرد در اثر تواضع شدید یک انس خوبی با خداوند پیدا می کند و در اوج کرنش است، برای این که به فرد حس بدی دست ندهد، می گوید «خدای من»؛ «سُبحانَ رَبّیَ العَظیمِ و بِحَمدِه»؛ این خدای پیراسته رب من است؛ بنده... الان در برابر دارم رکوع می کنم. در سجده «سُبحانَ رَبّیَ الأعلی و بِحَمدِه»؛ رب من اعلی است. چون برای روح اعتلا و ارتقای انسان، چهار راه وجود دارد:

یکی این که ما بی خیال ارتقا شویم. بگوییم ما اصلاً نمی خواهیم عُلوّ پیداکنیم. این صحیح نیست.

اگر بگوییم ما می خواهیم اعلای عالم شویم، که این ذاتاً محال است. موجود محدود که نامحدود نمی شود.

و اگر هم ادای اعلای عالم را دربیاوریم؛ مثل فرعون که گفت «أنا رَبُّکُمُ الأعلی»؛ مشت فرد باز می شود.

اسلام راه چهارم را پیشنهاد داده است که بیا با خدای خودت انس برقرار کن و مخلوط شو! مخلوط شدن منظور همین حالت محبت و احساس تقرب است.

 یا در دعاهای سجده و رکوع، مثلاً ما می توانیم ادعیه ی وارده ی در کتاب های دعا را بخوانیم و بگوییم «من»؛ «اللّهمَّ اهدِنی مِن عِندِکَ وَ أفِض عَلَیَّ مِن فَضلِک وَ انشُر عَلَیَّ مِن رَحمَتِکَ و أنزِل عَلَیَّ مِن بَرَکاتِک»؛ اما آن ساختاری که سفارش کرده اند، ساختار جمعی است؛ یعنی فرد وقتی که حتی نافله ی شب می خواند، باید سوره ی حمد را بخواند که «إهدِنا»؛ ما را هدایت کن! که این روح جمعی و امت واحده ی خداگرا تحقق پیدا کند. چرا این قدر روی جماعت تأکید می شود؟ برای این که یک امت واحده با قلب های واحد پدید آید.

جان گرگان و سگان ازهم جداست                                 متحد جان های شیران خداست

ما در نهج البلاغه داریم «ما فَرّقَ بَينَكُم إلاّ خُبْثُ السَّرائرِ و سُوءُ الضَّمائرِ»؛ آن چیزی که بین شما تفرقه انداخته و سنگربندی قلبی مقابل هم کرده اید، یا سنگربندی فیزیکی کرده اید، خبث درون هاست، خباثت در درون ها راه پیداکرده است. اختلاف پیش می آید. سلایق و علایق گاهی گوناگون است. ولی مقابل هم ایستادن خوب ها نشان می دهد که هر دو یا یک گروهشان بد شده اند. پس به جماعت تأکید می شود.

 من می خواهم یک برداشت ظریف بکنم. اسلام تأکید دارد که این نماز به خصوص سوره ی حمد طراحی اش برای جماعت است. طراحی شده که مردم بروند به جماعت بخوانند. حالا در خلوت بخواهد بخواند هم باید همان سرود جمعی را بخواند.

 در سلام ها هم ماجرا به همین شکل است. منتها این که می گوییم «أشهَدُ»؛ من شهادت می دهم، برای این که شهادت جمعی خوب است، ولی کمال آور نیست. هرکس وکیل خودش است. من دارم شهادت می دهم که خدا شریک ندارد. من دارم شهادت می دهم که حضرت محمد (ص) رسول خداست که مسئولیتش را هم قبول بکنیم. لذا در دعاها هست که وقتی ما شهادت می دهیم به آن چیزی که باید شهادت بدهیم؛ مثل خدا و رسول و ائمه، بعد از آن بزرگواران درخواست می کنیم که این شهادت را برای من سند بکنید که روز قیامت در قبر همین سند ارائه شود که ایشان آن روز گفت که من شهادت می دهم که خدا شریکی ندارد. شهادت می دهم که حضرت رسول (ص) فرستاده ی خداست. تشهد هم از این جهت فرادی طراحی شده است. ولی در سلام ها می گوییم «السَّلامُ عَلَینا»؛ یعنی خدایا! مبادا فقط به من محبت کنی! به کل ما لطف کن! به کل ما رحمتت را ارزانی بدار! روح خودخواهی در من ایجاد نشود.

 جان کلام این که هرکجا به صورت متکلم وحده و فرادایی و تکی اذکار و اوراد نماز را گفتند، حکمتی دارد؛ ولی ساختار جمعی اش برای جمع است. ساختار «إهدِناالصِّراطَ المُستَقیم» یا در قنوت مثلاً «رَبَّنا...»؛ بیش تر در قرآن رَبّنا آمده تا رَبِّ. به این دلیل که ما از خدا رحمت را طلب می کنیم، برای دوستان و عزیزان و هم گروهی های پوینده ی راه مستقیم هم تقاضا بکنیم. مثلاً آدم برود دم یک سوپرمارکت و ببیند که ده بیست نفر ایستاده اند؛ همه یک چیز خاصی را طلب می کنند. بعد یک کسی بلند بگوید که آقا! این مثلاً شیرهای دولتی را به ما بدهید. بقیه خیلی حس خوبی دارند. شیر را به «ما» بدهید. اما اگر یک نفر آن جا داد بزند که شیر مرا بده، می خواهم بروم؛ دیگران حس خوبی ندارند.

والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته