سختی شرایط و موقعیتهای امر به معروف و نهی از منکر

سلام پدرم
طاعات قبول إن شاء الله

بابا جان خواستم اگه امکانش هست چند جلسه در رابطه با نحوه امر به معروف و نهی از منکر برامون صحبت کنید. گاهی اوقات شرایطی پیش میاد که واقعا در مانده میشیم که آیا اینجا جای امر به معروف هست یا نه؟ آیا اگر اینکار را بکنم طرف مقابل بیشتر جری نمی شود؟ آیا آبرویم به خطر نمی افتد؟ آیا گزندی متوجه خود و خانواده ام نمیشود زمانی که با خانواده همراه هستم؟ یک روز  شوهر خانم‌ بد حجابی رو کنار کشیدم و با رعایت کامل ادب و احترام متذکر حجاب خانومش شدم و متاسفانه بعد از چند دقیقه که بر جانش تلخ اومد اگر متوجه پدر و برادرم نمیشد قصد جان ما رو میکرد و متاسفانه کار به درگیری کشید.
آیا شهید خلیلی کار درستی کرده؟ مگر نه اینکه امر به معروف و نهی از منکر نباید در شرایطی باشد که جان و مال آبرو در خطر بیفتد.
از اینجور موارد زیاد هست که ذکر دانه به دانه کمی وقت گیره.
ممنون میشم راهنمایی بفرمایید.
یا علی

پاسخ:

در رساله ها معیارهای کلی بیان شده است به عنوان مثال این که فرد آمر به معروف و ناهی از منکر می باید مطمئن باشد، آنچه را امر می کند واقعا معروف باشد و از آنچه نهی می کند واقعا منکر باشد و در وهله بعد باید بدانید آیا تذکرتاثیر خواهد داشت. گاهی قرینه ها نشان می دهد که طرف جری می شود. یا منطقه و موقعیت خاصی است که حساسیت ویژه ای دارد. یا این که اطراف شما از نیروی ها یی که از شما دفاع کنند خالی است. عقل سلیم هم هشدار احتمال بروز درگیری می دهد. خوب در چنین مواقعی کمی باید احتیاط کرد. مثلا در برخی از مناطق شهری، کم حجاب و بد حجاب ها زیاد هستند و فرد آمر نمی داند کدامیک از آنها را خطاب قرار دهد. ولی ممکن هست موقعیت دیگه ای باشد که قرینه ها حاکی از این است که زن و شوهری هستند که علیرغم این که زن حجاب بدی دارد اما شوهر، مرد موجه و خوبی است و شما احتمال تاثیر گذاری در صورت تذکر دادن به او را بالا می دانید. من فکر می کنم اگر فرد آمر یک تذکر تاثیرگذار ولو به قیمت خوردن یک سیلی! داشته باشد، این جا تذکر دادن اشکال ندارد. مثلا به طرف بگویم من وظیفه دینی ام را انجام دادم و الان می توانم بابت سیلی که زدی از طریق پلیس 110 شکایت کرده و پیگیری کنم. اما نمی کنم. سیلی ات را زدی اما برو بنشین، فکر کن، بفهم این کارت غلط است.

قضیه خیلی جدی است چون نیروی انتظامی توان ایجاد محدودیت را ندارد. این چند سال اخیر روشن شده که خود نیروهای مذهبی در مواقعی که احتمال میدهند اقدام آمرانه شان تاثیر گذار هست باید شخصا جلو بروند و تذکر بدهند. بنده شخصا این کار را انجام می دهم. مثلا در مشهد خانمی وضعیت بدی داشت. با زبان خوب به او گفتم وضعیت تان باعث خراب شدن ذهن جوانان می شود. جوان با دیدن وضعیت  شما از نظر روحی روانی به هم می ریزد. خوب بعد از تذکر من، بی ادبی کرد و گفت آنها که به هم می ریزند، نگاه نکنند! گفتم نگاه شان ناخودآگاه به شما می افتد. آن خانم در جواب گفت، شما بروید فکری برای گناهان خودتان کنید. گفتم برای آن هم فکری می کنم و نگران نباش من آمده ام خدمت امام رضا که فکری برای گناهانم کنم. خوب در این خصوص من نگذاشتم موضوع به کشمکش برسد.

حتی حضرت موسی و هارون (علی نبینا و آله وعلیهما السلام) هم ماموریت داشتند که در وهله نخست قول لیّن داشته باشند، "فقولا له قولا لیّنا لعله یتذکّر او یخشی". ولی فرعون واکنش بد نشان داد و آخرش گفت ببینید دو تا بچه چوپانی که دست بندی هم به دستشون نیست – کنایه از پایین بودن مرتبه اجتماعی شان-  هیچ کاره اند، آمده اند و به من می گویند دست از بنی اسراییل بردار! خوب فرعونیان حضرات را مسخره کردند. این طورنیست که ما وقتی امر به معروف و نهی از منکر کنیم، تشویق مان کنند. البته موردهایی بوده که من را تشویق کرده اند. به خانمی گفتم شما دخترتان را این جور بیرون نیاور. به خدا برای خودش بد است و گناه دارد. آن خانم گفت خیلی ممنون.

یا در دانشگاه گاهی من به خانم های بد حجاب تذکر می دهم و سرم را زیر می اندازم. خوب حالا سنی ازمن گذشته اما شما اگر جوان هستید و بخواهید به یک خانم تذکر بدهید این کار بازتاب بدی دارد و لذا در چنین مواردی خانم ها به خانم ها – و آقایان به آقایان- تذکر بدهند. مثلا  شما به آقای آن خانم با ملایمت و به خوبی صحبت کنید.

من نمی دانم شهید عزیز امر به معروف تا کجا پیشرفته بود؟ آیا مخاطبینِ تذکر، به ایشان توهین کردند و ایشان چه واکنشی داشته و یا این که ابتدا به ساکن چاقو زدند و برخورد فیزیکی داشتند؟ جهت ریشه یابی و قضاوت عملکرد آنها واقعا باید تحقیق کنم ولی بنده خودم روش و سبک ام این است که خیلی سعی می کنم منجر به درگیری فیزیکی نشود حتی گاهی با لباس شخصی با زبانی لیّن و ملایم و خوب هم تذکر دادم. از خدا هم کمک باید خواست و بعد از رعایت همه جوانب و دوراندیشی ها، اگر آسیبی هم به فرد آمر وارد شد، در پیشگاه خدا می گوید من احتمال می دادم تذکر من در جهت تحقق معروف و رفع منکر، موثر و کار ساز باشد اما خدایا موثر نشد و کتک هم در راه اقامه ارزش های دین ات خوردم.

ولی باز تاکید می شود، آمر کاری نکند که مخاطب جری بشود. در مناطقی که افراد بی تفاوت زیاد باشند نوع اقدام متفاوت است و در جایی آمرشخصاً اقدام کند که احتمال بدهد حداقل چند نفر مومن برای یاری وی در آن جا وجود دارد که نمی گذارند کتک بخورد. این موارد مهم است. در رساله ها به ریز نکات اشاره نمی شود. گاهی معیار را بیان می کنند و درخصوص نحوه عمل در موقعیت های مختلف، به عقل و فهم افراد ارجاع می دهند که فرد خودش وضعیت موجود را با معیارهای بیان شده تطبیق دهد و بسنجد که حالا اقدام من در این موقعیت تاثیر دارد؟ خطر دارد؟ وغیره. سپس بنا به نتیجه بررسی، اقدام کند.

ان شا الله در آینده در این خصوص باز بیشتر صحبت خواهیم کرد.

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته